дзяўчына сядзела на драўляным касьцёльным услоне і вышывала на сваёй белай спаднічцы кветку. нібы дзюба бусла, іголка бегала звонку: пратыкала вантробы, званітоўвала рапухаў і выводзіла валошку. ад звону званоў жахліва балелі зубы, а арган яна чула нагамі. падлогу касьцёла зьнялі на дровы — зараз тут была голая зямля і бэлькі зь цьвікамі. часам няўважлівы крочыў проста на вастрыё і кроў лілася на сырую, пустазельную гліну, а ксёндз бег зь віном, каб апрацаваць рану. нага апыналася на ксёндзскіх каленях і тады ён усё блытаў: еў зранку манку, мыў ранку зрэнкай.

узыходзіў маладзік. на імшы чулася храбусьценьне пальцаў, каровы пасьвіліся ў вачах панны марыі, сынагога штохвілінна рабілася харчовай крамай. бажавольная злыбяда — дзяўчына парасьцярушыла макоўкі. тая дзяўчына, што сядзела вечарамі на печы і галіла пазногці, пасьля хадзіла бацьку па сьпіне, купляла тэст на цяжарнасьць і разьвітвалася з ластаўкамі, калі выходзіла з хаты. сёньня яна апранула вершаванку, парамантавала рамонкі, памыла сьмецьце, распусьціла валасы і гаротна пагалёкала яе. сустрэцца яны павінны былі ля крумкачоў, але цяпер, калі макаўкі былі расшышканыя, заставалася толькі сьвежаваць шышкі, што расьлі на цьвінтары насупраць касьцёла. любісьнік тамаваў дзяўчыну складанасьцю інгрыдыентаў. пад сьпевы крывых градыентаў яна выбегла. нягегла.

не прамінула клышаногую трухлячку, што нечакана падлекавалася: — ты хочаш сказаць, што цябе вылекавала базыліка ў будславе?

— менавіта гэта і хачу сказаці. я зьела яе цьвіль. — смачней за матуліну грэчку атрымалася?

— значна смачней, выбачай за такія словы. расшпілі гузік на рукаве сіняй кашулі. бывай! травень, любы травень. пры маладзіку ўзышла поўня. кросенныя казюркі скасавурыліся злосьмешна. травень пераказвае ёй гісторыю ірляндыі, нібы сам там быў. ён цалуе яе кіпцюры бэзавым пахам, цалуе ў абедзьве шчакі пры сустрэчы, не дакранаючыся да яе скуры старэчай. плечы. хвалямі серабрыстымі яны маняць маністы і тыя трусяцца ніцаваньнем.

рассыпалася дробным макам дзяўчына, што ў белай спадніцы гафтавала валошкі. не вярнуцца, матачка боская, ёй зараз дахаты, не напіцца вады з крыніцы, не рознамысьніць, мусіць, моўчкі. яна вартая толькі, каб хадзіць на рэзьніцу і каб яе тамака лупцавалі, а яна глядзела і глядзела і глядзела на крывавыя шатанскія кумпякі ды скабы. ды сьпіна яе будзе падобная на тыя кавалкі мяса, што цякуць ракой барвовай крыві, нібы памада той танцоркі зь местачковага клюбу.

яна павязвае хустачку зялёна-зёлкавую, вусны мурзае бураком ды шчокі морквай. той морквай, што бацька не даставаў ні з пограба ні з каморы ў самыя галодныя веснавыя часіны, каб у траўні дачцэ было чым пафарбавацца. яна вяртаецца ў касьцёл, кленчыць, кліча сваю каханку. ёй у вуха запаўзае мураш, там ён агняздуецца ды выгадуе новы статак. на імшу зайшла лазьневая кабетка, у якой у наборы пачуцьцяў пануе зайздрасьць:

— ты выглядаеш так, любча, быццам бы табе аніхто не рабіў каралі з гарлачыкаў! фацэтна, мілая!

— а што вы адчуваеце, калі вымаўляеце "ф" і здраджваеце сваёй мове?

— укрыжаваць цябе замала, агідніца. — кабетка схапіла дзяўчыну за руку і страсянула зь яе завушніцы, што тая скрала ў бярозы, а пасьля малімонная пацягнула яе проста з касьцёлу. за імі выправілася працэсія з паратамі ды ліхтарнямі.

заварвалася ляванда, што нарадзілася ў паўночнай афрыцы, як і экзістэнцыялізм. на стале стаяў куфаль з крынічнай нецьвярозай вадой, але зэдлікавая жанчына налівала на язык сьмярдзючай вады з-пад ландышаў, што набыла ў пераходзе ў бабулі ў хустцы з кветкамі. шчыра, спачатку яна загледзелася на суквецьці на яе галаве, але, на жаль, яны не прадаваліся і можна было абраць толькі з тых, што стаялі ў белым вядзерцы ці тых, што яна трымала ў зморшчаных руках.

у хаце пахла праваслаўем, жанчына пахла сваёй кашуляй. на лядоўні засмучана ўжо які год вісеў магніцік мірскага замка, што быў набыты ў лідзе. у лідзе таксама былі набытыя піва аліварыя ды мука гаспадар, якую яны рассыпалі з вакна цягніка, каб пасьля адшукаць шлях назад і вярнуцца. вырашыла есьці хлеб з маслам. хлеб крывіцкі, каб прынамсі частка душы жаноцкай жыла крывічанкай у крывіі, не цуралася крыві і апранала скроневыя кольцы. але не пасьпела адчыніцца масла, як у хатні спакой лазьневыя рукі ўплялі дзяўчыну, што рассыпала макаўкі.

— забярыце, прапільнуйце, угамуйце!

дзьверы ляснулі тухлёна. зэдлікавая маці пабрусьнела, бражджатлівы голас яе квапліва ганьбіў галоўку дачкі. пры маладзіку ды поўні ўзыходзіў ветах. буськаліся буслы. вожыкатрава травіла ў страўніку вужоў. дзёрзкая — яна баязьліўка. сарамлівая — яна баіцца. гэта непрыязна — гэта прыемна. пяшчотная. раніца прачынала людзей.

маці наведвала яе некалькі разоў на тыдзень, карміла сваіх крумкачоў курынымі сэрцайкамі, зь келіхаў яе заўжды пахла сьвежым паветрам, а ногі яе крывавіліся ад вузкай сукенкі. яна называла сябе прыхадной матуляй, ніколі не атуляла ад камароў рукі і бровы малявала белым. сэрца ейнае спрадвечна балела пра тое, што ня сшыла пасьцельнае, што прадаюць за капейкі ў цягніках.

палаяўшы дзяўчыну, маці зьехала, бо ружовыя промні апякалі ёй цела. націна цягнулася за ёю ўсьцяж. цяжарына ня мець церніцы. персьцянёвая зацьма, ценявалі мінакі па вулках, у снах яна цыбала, баламуціла лятуценьні.

дзяўчына тая, якую аніхто не любіў, ня песьціў, не даглядаў. ды й яна анікога не любіла, акрамя рандарцы, што няўзрочна сюды перамясьцілася, пасялілася, скалыхнулася вада ў сажалцы. любісьнік быў ёй наканаваны. але час быў такі, што нядзеля. дзяўчына прачнулася, дастала мураша з вуха, кінула кроў, запаліла ў куханьцы каганец, бо пачалася поўная замета.

яна разгарнула цукерку чаромха. яна ўзяла цукерку чаромха з цукерніцы шклозавода нёман. яна ўзяла цукерку чаромха з цукерніцы шклозавода нёман, што ў бярозаўцы. яна разгарнула шклозавод нёман. цукерка чаромха гэта яна.

па нядзелях яна спавядала традыцыйныя каштоўнасьці, таму працаваць было катэгарычна нельга. абгортка чаромхі засталася ляжаць на стале — ёй трэба было пачысьціць зубы.

чысьціць зубы ў сьвятую нядзелю гэта ўсё адно заган. гэта як казаць усім, што ты вэгетарыянка, а пасьля цалавацца з мясаедам і вышукваць паміж яго дзяснаў шматочкі застарэлага парсючка, а пасьля адчуваць пах мяса на сваіх вуснах.

хтосьці скраў яе зубную пасту. значыцца, сёньня з зубамі не атрымаецца. так нават і лепей, бо так ня прыйдзецца працаваць. яна была неахайнай, нібы палескі ўніверсітэт, таму па падлозе былі рассыпаныя абгорткі цукерак чаромха. самае страшнае ў яе жыцьці было спаць на ложку, на якім памёр яе дзядуля. у тую ноч пачалася крыважэрная навальніца, што біла хрысьціянскаю вераю ў вокны, клікала дзяўчат і казала ім, што прыйшоў ільля нарабіў гнільля. яна абяцала матцы паспаць на тым ложку, але адкладала ўсё на апошні дзень як заўжды. але маці хлусіць нельга, тым больш, што яна прыедзе праз сто літраў вады, што выльецца зь неба, і шэсцьдзесят адну запалку, што з'явіцца праз аблокі, зойдзе ў сталінскую хрушчоўку і пабачыць, як яна сьпіць. мо толькі калі матачка дакранецца носам да 9 весьнічкі сваёй дачушкі на яе правым воку, пакуль яна будзе напяваць надакучлівую калядку ў сьне, і рукі яе абавязкова павінны быць схаваныя ў кішэні. вось толькі тады ёй стане дасяжным усё, што схаваў памер.

памер памёр. памёр памерлы, каб не забілі ў другі раз. памер памёр, як і дзядуля, што спаў на тым ложку. пасьля на гэтым ложку шмат год спала маці, калі яны прыяжджалі ў тую кватэру, але яна не памерла. стала зразумела, што справа ня ў ложку, а ў касых вачах андрушэвічаў, што спрадвеку жылі на хутары, і адзінае выйсьце размаўляць з поўсьцю і спальваць яе пасьля на паветры. але ў нядзелю пра гэта думаць нельга.

яна працуе паэткай для прыбіральняў цума. але хтосьці зь яе сям'і, яна дакладна ня памятае ўжо, але займаўся гісторыяй прафэсійна. сваяк, нібы вось які быў падчас нэалітычнай рэвалюцыі. так, слушна, навучыўся рабіць пласкадонныя вазоны і адразу заняўся напісаньнем навуковай працы.

на гаўбцы сьвежа, як у касьцёле, дзе ўзімку халадней за вуліцу. і такая ж зорная цьвільная столь над сталічнай гарэлкай, у якой насамрэч сьвятая вада з дабравешчанскай царквы. попел яе цыгарэт з другога паверха ляціць у калыскі да немаўлятак. у паветры ён зьліваецца з попелам матчыных цыгарэт і абурэньнем коштамі на грамадзкі транспарт. птушка дастае пашпарт, каб, пшэ прашэ, трапіць на прашпект. лёгкія немаўлятак пасіўна паляць з нараджэньня.

матуліна саджэньне памідораў кожную вясну, каб сказаць, якія прыгожыя, годныя і выдатныя яны вырастаюць кожны й кожны год. год за годам, год за годам. ня тое, што ты вырасла. маці любіць, калі распускаюцца дзьмухаўцы жоўтымі аўтобусамі, соткай ці адзінкай, дзе яна сядзіць і ціхенька выцягвае каўбасу са старэчай рознакаляровай торбы, адкусвае шматочкамі ды глытае, пакуль думае, што ніхто ня бачыць. людзям падабаецца яе барада і шчаціньне на кірпе саўрэлай, смаркатай і трошачкі разбэшчанай, яе гальштук на шыі, муштук у кішэні і кволыя нявінныя грудзі.

дзяўчыну заўжды забаўлялі кірмашовыя размовы, калі яна выбягала з працы і не адужвала, каб спыніцца. ногі цягнулі яе да палічак з рыбамі, дзе яна, як з вінаградзінамі, прасіла пакаштаваць і кусала іх у самы лантух. так яна наядалася і да раніцы магла не клапаціцца пра вячэру. яна блукала паміж садавіны і слухала.

— а пятай апякліся апяты а пяты.

— рабяты! жук-паляжук!

— паляшук?

— папалешукайце!

— папа лешы?

— брэш!

— нічога не бярэш?

— врэш!

— бачу тваю плеш.

— крышкі на мышкі.

— мышкі на нарушкі на футрачкі эўрапейскія, якасныя, толькі з-за мяжы замежнай.

у горадзе час ідзе па-іншаму, чымся на вёсках. ён ляціць імгненна, чаргуючыся з рабымі коньмі ў палёце. не пасьпяваеш ні асэнсаваць хвіліннасьць ночы, ні падкрэсьліць пачаткі сказаў у ажэшка, ні запрэгчы зоры ў свае валасы. у свае чарназёмныя валасы. на вёсцы пасьпяваецца ўсё: пераскочыць усе кратовыя норы, прапалоць рабаціньне на носе, сшыць сябе з беларускай мовы. толькі адно не пасьпець — палюбіць. у дзяцінстве яе клікалі лялечка, а вырасла ў вепрука. нягеглая, страшная, марная ды ў крыві ўся рука. а можна крычаць: "о, божа", а можна хадзіць назад, але ў ёй загінуў той геўсіманскі сад. і у яе на нагах бацінкі і яна сядзіць на зямлі, а на грашох карцінкі і вена ў яе іглі. а маці ночыць асобна, а маці яе няма. на дварэ вясна.

дзяўчына, што раструсіла чорныя макоўкі, ня вытрымала. цёплае паветра вар'явала яе подых, падскурнае муляньне паскарала плынь крыві. паўз вуліцы, вулачкі, перакрыжаваньні, ростані, бульвары ды ськверы яна бегла хутка. яна адчувала сябе чужой.

дзьверы не былі зачыненыя, толькі на засаўку, як у вясковай хаце. з рыпеньнем адсунула засаўку, з рыпеньнем пераступіла парог, дзе ўжо якое стагоддзе хавалі косткі продкаў, масьнічына заенчыла, заскуголіў гарбатнік, што цепліўся на пліце. у халоднай кухні-пустэчы маці сядзела адна.

шыя была ў нажы. нож быў з-пад масла, белага, густога і вельмі смачнага масла, што маці набывала ў бабуляў са старэнькімі кароўкамі, пакуль у бабуляў не здараўся інсульт і кароўку не пускалі на чэрствую ялавічыну.

кроў, кроў, кроў. рукі на некалькі секундаў завісьлі ў паветры. яны дрыжалі. яна дрыжала. нібы жала ўджаліла. пчолы паміраюць. кроў была ў яе руках, як вада, якой умываюцца людзі падчас доўгай вандроўкі на машыне. ёй умываюцца тры разы на шчасьце: першы раз проста акунаюцца, у другі прамываюць вочы, у трэці прамываюць рот ды апалоскваюцца. з вуснаў сярэдняга века маці ліўся струмень. яе вочы прыпынялі існаваньне. гэтымі ўжо амаль пустымі вачыма яна глядзела на дачку, якую нарадзіла з кроўю. ці недастаткова яна аддала ёй?

і зараз вось так яна сыходзіла, у халоднай кухні-пустэчы з нажом у горле. крывавыя рукі дачкі зьнерухомелі побач зь яе тварам. гэта будзе хуткая сьмерць.

гэта была хуткая сьмерць. ніводнай сьлязы не зьявілася ў вачах дзяўчыны. кроў састывала і чарнела на руках.


яна забіла сваю маці.